تحلیل و بررسی معماری در عصر پهلوی

نگاهی به شرایط اجتماعی عصر پهلوی

در این مقاله سعی می کنیم با تحلیل و بررسی معماری در عصر پهلوی در رشد دانش فردی افراد جامعه نقش داشته باشیم.

روش زندگی که خود واژه ای است که در درون خود پارامتر های اجتماعی فرهنگی و اقتصادی پرورش می دهد.

از این رو یکی از نمود های اصلی جلوه دهنده سبک زندگی، کیفیت فضاهایی است که در آنها قرار می گیریم.

به جراُت می توان گفت معمار ایران نوین رضا خان پهلوی بوده است. با به قدرت رسیدن رضا خان سیر تحول در تمامی حوزه ها به طور محسوس دیده می شد.

از این حیث بخش معماری هم مستثنا نبود و تغییرات اساسی در سبک معماری کشور به وجود آمد.

با تحلیل و بررسی معماری در عصر پهلوی در میابیم که تغییراتی در فرهنگ معماری آن زمان ایجاد شد و موجب ورود سبک های معماری غرب به کشور شد.

نگاه کلی به معماری در عصر پهلوی

می توان تولد معماری ایران را با شروع دوره پهلوی همزمان دانست. با توجه به این تغییر و تحول چهره شهر ها کاملاً عوض شد.

برای تحلیل و بررسی معماری در عصر پهلوی ایران باید آن را به دوره های اول ودوم پهلوی تقسیم کرد.

به طور کلی و در هر دو دوره اول و دوم پهلوی معماری ایران پیرو معماری باستانی دوران هخامنشی بود.

اغلب بنا های ایجاد شده دارای ستون های متعدد همچون دوران هخامنشی بودند.

در دوره پلهوی اول توجه زیادی به عمران و آبادی کشور شد از این رو توجه خاصی به معماری ساختمان های جدید شد.

دوره پهلوی اول

در 16 سال سلطنت رضا خان که از سال 1304 شروع شد، ساخت و سازهای بسیار زیادی انجام شد.

از اقدامات انجام شده می توان به ساخت راه آهن، دانشگاه، مدرسه  اشاره کرد.

سبک غالب در دوره اول نئو کلاسیک الهام گرفته شده از ایران باستان بود.

در بیرون و نمای ساختمان ها از تزئینات باستانی ایرانی استفاده می شد.

ولی در داخل ساختمان ها بیشتر به دنبال نوگرایی و عملکرد گرایی بدون استفاده از اغراق دوره های باستانی بودند.

در دوره پهلوی اول از معماران بنام و صاحب سبک خارجی استفاده زیادی می شد. معمارانی همچون آندره گدار، ماکسیم سیرو، رولان مارسل که آن زمان پروژه های متعددی در ایران انجام دادند.

با توجه به علاقه رضاخان به تغییرات اساسی در تمامی حوزه های سیاسی و اجتماعی کشور، نوع دیگری از ساختمان ها در کشور ساخته شد.

سبکی که مورد توجه بود، سبک معماری باروک بود. از نمونه ساختمان های ساخته شده با سبک می توان به کاخ دادگستری و ساختمان قرض الحسنه پس انداز بانک ملی ایران اشاره کرد.

از سویی دیگر با توجه به قدرت رسیدن حزب نازی ها در آلمان و روابط حسنه حکومت رضا شاه با نازی ها باعث شد. تا پای معماران نازی به ایران باز شود؛

این امر موجب گردید تا در مواردی ساختمان های ساخته شده در آن زمان شکل و سوی نظامی ( نازی) به خود بگیرد.

دوره پهلوی دوم

با تحلیل و بررسی معماری در عصر پهلوی به خصوص در دوره پهلوی دوم به آمار رشد شهر نشینی مردم و صنعت گرایی جامعه پی می بریم.

با توجه به این آمار بیشترین تاُکید در معماری شهر ها توجه به عملکرد گرایی و کاربردی بودن طراحی ها است.

از طرفی دیگر دانش آموختگانی که در دوران رضا شاه برای تحصیل در رشته معماری به کشور های خارجی فرستاده شده بودند

و در دانشگاه های مطرح دنیا آموزش دیده بودند با ذهنی مدرن به کشور بازگشتند.

از معماران بنامی که به خارج رفته بودند می توان به کریم طاهرزاده بهزاد معمار آرامگاه فردوسی، وارطان هوانسیان معمار خوش ذوق قصر شاه در سعدآباد، محسن فروغی معمار ساختمان های بانک ملی، اشاره کرد.

از این رو بر اساس نیاز روز آن دوران که تاُکید بر کاربردی بودن طراحی ها بود و بازگشت آموزش دیدگان خارج رفته، سبک های نئوکلاسیک و باستانی(هخامنشی، سامانی) از مدار خارج شدند.

با پدیدار شدن سبک معماری مدرن در ایران، که خود این سبک بر گرفته از اثرات معماران بزرگ آن زمان بود، معماران زیادی از خود ایران پدید آمدند و اثرات جاودانه ای در ایران آن زمان ثبت کردند، معماری در عصر پهلوی .

نقش فرح دیبا در معماری دوران پهلوی

فرح دیبا دختری از نسل جدید آن روز های ایران بود که از یک خانواده روشن فکر بیرون آمده بود.

فرح تحصیل کرده معماری در دانشکده معماری پاریس بود. به شدت هنر دوست بود و علاقه وافری به رشد و اعتلای معماری در عصر پهلوی داشت.

کامران دیبا پسر عموی شهبانو فرح بود که در کشور آمریکا در رشته معماری تحصیل کرده است.

فرح دیبا با توجه به حس هنر دوستی خود توانست از علم و هنر کامران استفاده کند و پروژه های مهم و گوناگونی را به وی بسپارد.

البته باید این را هم در نظر بگیریم که کامران دیبا فارغ از نفوذش در بطن حکومت، خود به تنهایی هم لایق این مقام و منزلت بود و نهایت استفاده را از حس اعتماد شهبانو ایران بکند.

بنا ها و ساختمان های با شکوه زیادی از جمله فرهنگ سرای نیاوران تهران، موزه هنر های معاصر ایران، فرهنگ سرای شفق، تعدادی از اثرات این معمار بود.

با توجه به همه این گفته ها پی می بریم که حس هنری فرح دیبا توانسته در حکومت ایران در آن زمان اثرات مثبت زیادی بگذارد.

تا جایی که اکثر بنا هایی که به همت وی احداث گردید است در حال حاضر هم یک اثر جاودانه و شاهکارانه است.

آثار ساخته شده در دوره پهلوی

به طور کلی می توان گفت که اکثر ساختمان های شاخصی که امروزه به عنوان شناسنامه شهر کشور ایران شناخته می شود، اکثراً محصول عصر پهلوی هستند که با سرمایه های کلان در آن زمان در تمامی شهر های ایران بنا هایی با شکوه احداث شدند.

و امروزه یا به عنوان موزه مورد استفاده عموم قرار می گیرد یا به ارگان های مختلف دولتی از آنها بهره می برند.

تحلیل و بر رسی معماری در عصر پهلوی03

از بنا های با شکوه ساخته شده در معماری عصر پهلوی می توان به موارد چون:
برج آزادی تهران، کاخ سعد آباد، عمارت ائل گلی تبریز، ساختمان راه آهن تهران، موزه هنر های زیبای تهران، ساختمان تئاتر شهر تهران اشاره نمود.