تحلیل و بررسی سبک های معماری ایرانی در دوره های مختلف

 سبک های معماری ایرانی در حال حاضر

معماری ایران با گذشت زمان و با روی کار آمدن حکومت‌ های مختلف و جنگ‌ های ویرانگر در آن تغییرات زیادی ایجاد شده است.

فضای کلی شهرهای بزرگ تنها ساختمان‌هایی با نمای سنگی و سبک کلاسیک اروپایی و مدرن به چشم می خورد.

ویژگی و سبک های معماری ایران

 

 

طراحی مناسب

محاسبات دقیق

فرم درست پوشش

رعایت مسائل فنی و علمی در ساختمان

ایوان‌های بلند

ستون‌های کشیده

تزیینات گوناگون

که هریک در عین سادگی معرف شکوه معماری ایران هستند.

با نگاهی به سازه‌های معماری ایرانی می‌توان به پرهیز از بیهودگی و تزیینات اضافی آن پی برد.

سادگی و انواع سبک های معماری ایرانی در دوره های حکومتی مختلف به چشم می‌خورد.

درون‌گرایی خانه ها ی ایرانی از ویژگی های بارز این معماری می باشد.

با دیوارهای بلند باعث کاهش رابطه خانه‌ها و ساختمان‌های ایرانی از سایر خانه‌ها و بخش‌های شهر می شود.

از دیگر ویژگی‌های بارز این سبک های معماری ایرانی استفاده از مصالح در دسترس در ساخت ساختمان می باشد.

هر منطقه از ایران متریال متفاوتی دارد که در سبک‌های مختلف معماری در طول سالیان نمایان می شود.

سبک های معماری ایرانی

به طورکلی سبک های معماری ایرانی به دو دسته دوره پیش از اسلام و دوره پس از اسلام تقسیم می‌شود.

دوره پیش از اسلام

سبک‌های پارسی

 

 

از زمان هخامنشیان تا حمله اسکندر به ایران این سبک وجود داشت

نام این سبک پارسی معماری از قوم پارس گرفته شده است.

البته این سبک قبل از دوره حکومت قوم پارس از زمان آریایی‌ ها وجود داشته است

ولی در دوره حکومت پارسیان به اوج رسید. در ادامه به سبک های معماری ایرانی خواهیم پرداخت.

از بناهای به جا مانده این دوره

تپه زاغه

 

 

تپه سیلک

 

 

زیگورات چغازنبیل

 

 

پاسارگاد

 

 

آرامگاه کوروش

 

 

کاخ شوش

 

 

تخت جمشید

 

 

آرامگاه‌های نقش رستم

 

 

بنا به گفته‌های استاد پیرنیا ویژگی‌های این دوره از سبک های معماری ایرانی :

ساختمان سازی بر روی سکو

درون‌گرایی که در تخت جمشید و شوش به وضوح به چشم میخورد

مرتبط کردن فضاهای فرعی مثل آشپزخانه با راه‌های پنهانی به ساختمان اصلی

پی‌سازی با سنگ لاشه

نماسازی بیرونی با سنگ تراش

نماسازی درونی با کاشی لعاب‌دار

استفاده از پایه ستون و سرستون آرایش سرستون با جزییات

سبک های پارتی

 

 

این سبک پس از حمله اسکندر به ایران به وجود آمد.

در حکومت‌های اشکانیان، ساسانیان، صدر اسلام و در برخی مناطق حتی بعد اسلام تا سده سوم و چهارم هجری نیزوجود داشته است.

ویژگی های این سبک از سبک های معماری ایرانی :

گوناگونی در طرح‌ها و استفاده از فضاهای مختلف

قرینگی در عبادتگاه‌ ها و تالار ها و کاخ‌ های پذیرایی

جلوگیری از قرینگی در کاخ‌های مسکونی و خانه‌ها

درون‌گرایی با استفاده از میانسرا یا حیاط

شکوه و بلندی ساختمان ‌ها برای نشان دادن شکوه و عظمت بنا

استفاده از سقف‌های خمیده و گنبدی

پی‌سازی با سنگ لاشه

کنج سازی چوبی

گچ بری با خطوط شکسته و خمیده

بهره گیری از کنگره و کور درها و پنجره نما و در نما در نمای ساختمان

بناهای به‌جای مانده از این سبک های معماری ایرانی

عبادتگاه آناهیتا در کنگاور

 

 

کاخ الحضر

مجموعه نسا

کاخ آشور

کوه خواجه

 

 

بازه هور

 

 

آتشکده فیروز آباد

 

 

طاق کسری

 

 

بیشابور

کاخ سروستان

 

 

کاخ قصر شیرین

 

 

دوره پس از اسلام

سبک‌ خراسانی

 

 

این سبک از سبک های معماری ایرانی از سده نخست هجری شروع شده است و تا سده چهارم هجری ادامه پیدا کرد

دگرگونی‌های فرهنگی بیشتر در خراسان اتفاق افتاده است و از آنجا به شهرهای مثل دامغان و یزد و… انتقال یافته است.

ویژگی‌های این سبک از نظر اساتید معماری ایرانی

الگو گرفتن از باورهای اسلامی

معماری شیوه خراسانی با شیوه پارتی متفاوت نیست

در ساخت از مصالح بوم آورد استفاده می کردند

از بناهای به جا مانده این دوره از سبک های معماری ایرانی :

مسجد مدینه

 

 

مسجد جامع فهرج

 

 

تاریخانه دامغان

 

 

مسجد جامع اصفهان

 

 

مسجد جامع اردستان

 

 

مسجد جامع نائین

 

 

مسجد جامع نیریز

 

 

سبک رازی

 

 

این سبک چهارمین سبک های معماری ایرانی می باشد.

این سبک از زمان حکومت آل زیاد شروع شد و تا زمان حکومت آل‌بویه و سلجوقی و اتابکان و خوارزم شاهیان ادامه پیدا کرد.

این سبک همه ویژگی های سبک های قبل را دارد.

سبک رازی از شمال ایران آغاز شده است و در شهر ری جان گرفته است

 

ویژگی های این سبک از سبک های معماری ایرانی :

در سبک رازی ساختمان‌ های با کاربری‌های گوناگون به وجود آمد

آرامگاه‌های برجی شکل و مسجدهای شبستان ستون‌دار به مساجد چهار ایوانی تبدیل شد.

در این سبک ساخت طاق و گنبد بسیار پیشرفت کرد.

ساخت ایوان نیز باز هم رواج داشت.

انواع نگاره با خطوط شکسته و مستقیم ساخته می شد که بیشتر با آجر کار شده است.

گچ‌بری‌ های زیبا در معماری این دوره به چشم می خورد.

 

از بناهای به جا مانده این دوره

مقبره امیر اسماعیل سامانی

 

 

گنبد قابوس

 

 

برج‌های خرقان

 

 

مسجد جامع اصفهان

 

 

رباط شرف

 

 

مسجد جامع زواره

مسجد جامع اردستان

 

 

گنبد سرخه مراغه

 

 

سبک آذری

 

 

این سبک از سبک های معماری ایرانی به دو دوره زمان هولاکو و پایتخت شدن مراغه و زمان تیمور و پایتختی سمرقند تقسیم می‌شود.

این سبک پس از حمله مغول و با نیاز به ساخت ساختمان‌های ویران شده پدید آمد

به همین دلیل به استفاده از عناصر یکسان مانند کاربندی در سازه شروع شد.

 

ویژگی های این سبک

استفاده بیشتر از هندسه در طراحی معماری

ساخت ساختمان‌هایی با اندازه‌ های بسیار بزرگ

اجرای آجرکاری نما همراه با سفت‌کاری

استفاده تدریجی از کاشی یا سفال لعاب‌دار به جای آجر

استفاده از کاشی تراش یا مُعرق و کاشی هفت رنگ

 

از بناهای به جا مانده این دوره

مقبره سلطانیه

 

 

مسجد علیشاه تبریز

 

 

مسجد جامع ورامین

 

 

مسجد جامع یزد

 

 

خانقاه شیخ عبدالصمد نطنز

 

 

 

مسجد گوهر شاد

 

 

مسجد غیاثیه خرگرد

 

 

مسجد میرچخماق

 

 

مسجد بی‌بی خانم سمرقند

 

 

گور امیر سمرقند

مسجد کبود تبریز

 

 

منارجنبان

 

 

سبک اصفهانی

در حال کلی سه سبک معماری ایرانی رازی، آذری و اصفهانی از آذربایجان به وجود آمده است

خاستگاه سبک اصفهانی شهر اصفهان نبوده است ولی در اصفهان رشد پیدا کرده است

از نظر استاد پیرنیا سبک اصفهانی آخرین سبک معماری ایرانی می باشد

رواج سبک اصفهانی از اول قرن دهم تا اواسط دوره قاجاریه دیده می‌شود.

 

از ویژگی های این سبک از سبک های معماری ایرانی :

 

ساده شدن طرح‌ها در بیشتر ساختمان‌ها، فضاها

به کاربردن چهار پهلو مربع یا مستطیل، هندسه ساده، شکل و خط‌های شکسته در این سبک بیشتر بکار رفته است.

در این سبک پیش آمدگی و پس رفتگی در ساختمان کمتر شده است.

ساخت گوشه‌های پخ در ساختمان رواج بیشتری پیدا کرده است.

سادگی طرح در بناها به چشم می خورد.

در حالت کلی در این سبک کیفیت ساختمان سازی پایین آمد.

 

از بناهای به جا مانده این دوره

 

مسجد امام اصفهان

 

 

مسجد شیخ لطف الله

 

 

مدرسه خان شیراز

 

 

مجموعه گنجعلی خان

 

 

مسجد حکیم

 

 

چهل‌ستون

 

 

هشت بهشت

 

 

مدرسه چهار باغ اصفهان

 

 

مدرسه امام سلطانی

 

 

 

مدرسه آقا برزگ کاشان

 

 

عالی قاپو