بررسی سبک باغ های ایرانی و چهار باغ

باغ ایرانی نوعی خاص از معماری و ساختار باغ و کاخ سازی می باشد که ایرانیان آن را کشف و طراحی کرده اند.

این نوع باغ با طراحی زیبا و چشم نوازش، نمادی تاریخی و فرهنگی ایران می باشد.

شما در باغ های ایرانی جریان و زندگی را میبینید.

گیاهان وآبنما ها بخشی از زیبایی های این نوع باغ سازی می باشد که با طراحی استادانه و منظم آن مجموعه ای ماندگار در طول تاریخ را ایجاد کرده

است.

این سبک معماری و ساختار در میراث جهانی یونسکو نیز ثبت شده است.

این باغ ها گوشه ای از بهشت بر روی زمین هست.

قدم زدن در کنار آب های روان،درختان بلند و چشم انداز بنا و یا کاخ حس و حالی وصف نشدنی برای شما رقم میزند.

 

نام باغ ایرانی

 

در زبان فارسی باستان از کلمه ” پارایدائزه ” به معنی “حصار” که برای نامیدن باغی که محصور است.

همین واژه در بسیاری از زبان ها ریشه دارد.

برای مثال واژگانی همچون پردیس ( فارسی ) ، پارادئیسوس ( یونانی )، پَردس ( عبری )، فردوس ( عربی ) و پارادایز ( انگلیسی ) از کلمه “پارایدائزه” ریشه گرفته است.

با گذشت زمان کلمه “پارایدائزه” از فارسی میانه ( پهلوی ) حذف شد.

و کلمه bay ( در تاجیکستان امروز bag ) جای آن را گرفت و در قرن بعد در فارسی نو، واژه “باغ” جایگزین واژه پارادائزه شد.

در زبان فارسی ، کلمه هایی بسیار زیاد به عنوان مترادف باغ وجود دارد.

مانند: گشن، گلستان، بوستان، بُستان.

متاسفانه برخی از پژوهشگران بدون بررسی ریشه کهن کلمه باغ، ریشه این واژه را از عربی دانسته است

معتقدند که از دوره سلجوقی وارد این زبان شده است.

تاریخچه باغ های ایرانی

 

بسیاری از پژوهشگران، پاسارگاد را قدیمی ترین باغ ایرانی می دانند.

به دلیل وجود حوضچه ها، جوی ها و تک بناهایی که در محدوده باغ سلطنتی ( هخامنشی ) وجود دارد.

بعضی از پژوهشگران دیگر قدیمی ترین باغ ایرانی را درفش شهداد می دانند.

این درفش در سال 1348 در شهداد کرمان کشف شد.

قدیمی ترین درفش برنزی جهان است که قدمت آن بین 3500 تا 3200 سال قبل از میلاد تخمین زده شد.

بر روی این درفش تصویر 3 زن وجود دارد.

در زیر این نقش ها باغ مستطیل شکلی مورد توجه است که در آن درخت خرما روییده است.

اگر کمی بیشتر به نقش ها توجه کنیم درون 10 مربع باغ دایره هایی را میبینیم که می تواند نشانی از فواره باشد.

به عقیده پژوهشگران باغ پاسارگاد به دستور کوروش کبیر ساخته شده است.

او نوع کاشت درخت ها، شیوه معماری و هندسه تشکیل دهنده باغ را مشخص کرد.

پس از کوروش پادشاهان هخامنشی به ساخت باغ هایی با این ساختار ادامه داده اند.

گزنفون مورخ یونانی از ساخت باغ سلطنتی در زمان کوروش دوم با ویژگی های خاص هندسی میگوید.

اردشیر دوم در حاشیه رودخانه شائور باغ ساخت.

کتیبه ای در شوش با مضمون باغ ایرانی کشف شده است.

باغ سازی ایرانی بعد از زمان هخامنشیان نیز ادامه داشت.

بقایایی از این نوع باغ ها از دوره اشکانیان و ساسانیان نیز کشف شد.

قدیمی ترین سندی که از دوران ساسانیان باقی مانده است نقش برجسته شکار خسرو پرویز در طاق بستان میباشد.

این نقش برجسته کشف شده تقریبا هندسه باغ ایرانی را نمایش می دهد.

تیمور یکی از معروف ترین پادشاهان ایران در زمینه باغ سازی ایرانی بود.

از این دوره باغ هایی باقی نمانده است اما کاخ رستم بن عمر شیخ در اصفهان نمونه بسیار خوبی برای معرفی این دوره میتواند باشد.

صفویان را هم می توان از باغ سازان شاخص نامید.

در دوره صفوی در اکثر شهرهای ایران باغ سازی در ابعاد وسیع و هماهنگ با ساختار کلی شهر شروع شد.

باغ پاسارگاد

 

 

پاسارگاد را به عنوان اولین باغ ایران می دانند.

در محوطه پاسارگاد، باغ مشهوری واقع شده است که مخصوص کوروش کبیر می باشد.

در این باغ تاریخی آب نما های سنگی وجود داشت که آب های روان در آن ها جریان داشته و به وسیله همین آب باغ آبیاری میشد.

در این باغ که تزیینات و معماری آن به دستور خود کوروش بزرگ ساخته شده بود از کوشک باشکوهی برخوردار بود.

در باغ پاسارگاد آب نماهای زیبایی نیز وجود داشت.

حوضچه های موجود در این باغ برای آرام کردن و کنترل جریان آب در مسیر بوده است و باعث ته نشین شدن گل و لای آب می شد.

مفهوم اصلی در معماری باغ پاسارگاد :

باغ، انعکاسی از زیبایی های بهشت است: برای ایرانیان سرسبزی، گل و گیاه از زیبایی و اهمیت خاصی برخوردار است

و فضاهای سبز همیشه برای ایرانیان نشانه بهشت است

نظمی سازماندهی شده همانند جهان هستی است: هخامنشیان یکی از قدرتمندترین امپراتوری تاریخ به حساب می آید

و ساخت باغی منظم که نشانی از نظم هستی می باشد برایشان اهمیت خاصی داشت.

ارتباطی مشخص میان باغ و کاخ دارد: ارتباط منطقی بر اساس چهارچوب های مشخص و با هدف های معینی میان کاخ های هخامنشی وجود داشت.

انواع باغ های ایرانی

 

 

باغ های ایانی به دو دسته تقسیم میشوند:

باغ – آرامگاه

باغ -کوشک

در مورد باغ های باغ- آرامگاه می توان گفت که ساختار معماری این نوع باغ ها و عناصر و نمادهای استفاده شده مانند 8 ضلعی برای آرامگاه، کاشت درختان سرو و . . .به

بهشت اشاره میکند.

نمونه ای از این نوع باغ سازی آرامگاه کوروش در پاسارگاد و آرامگاه کریم خان زند در باغ نظر است.

باغ-کوشک بیشتر توسط پادشاهان، درباریان برای استفاده های شخصی ساخته می شد.

ساختار و معماری باغ ایرانی

 

باغ سازی ایرانی به سه دسته تقسیم می شود:

باغ هایی که مسطح و کم شیب است .

 

باغ چهلستون قزوین از نمونه این نوع باغ میباشد.

باغ های شیبدار که زیبایی آن ها سرازیر شدن آب از بخش های بالایی باغ به پایین می باشد.

 

 

باغ شازده ماهان از نمونه این نوع باغ میباشد.

باغ هایی که در ساخت آن ها موانع طبیعی مثل آبگیر و جنگل به وجود می آمد از این نوع باغ ها طراحی میکردند.

 

 

باغ عباس آباد از نمونه این نوع باغ میباشد.

از بعد هندسی شکل کلی تمامی باغ های ایرانی منظم است.

شکل کلی باغ های ایرانی مستطیل و یا مربع می باشد.

این باغ ها با دیوار های بلند حصار کشی شده است.

باغ های ایرانی از نظر طراحی به دو دسته تقسیم میشود:

این باغ ها ازدو محور موازی اصلی تشکیل شده است و کوچه باغ های فرعی این دو محور را با زاویه 90 درجه قطع می کنند.

باغ دولت آباد یزد از نمونه های این باغ ها میباشد.

باغ هایی که دو، سه، چهارمحور مضاعف و موازی دارند که در مرکز باغ یکدیگر را قطع می کنند.

باغ نظر شیراز از نمونه های این باغ ها میباشد.

یکی از مهمترین ارکان باغ ایرانی، مرکزیت آن می باشد.

مرکز باغ ها می تواند یک کاخ، ایوان، بستر وسیع آب و یا ترکیبی از این ها باشد.

معمولا چهار نهر به مرکز باغ که قلب آن است متصل می شوند

و باغ را به 4 قسمت تقسیم می کند و به این ترتیب الگوی چهار باغ نیز شکل می گیرد.

الگو و تصویر چهارباغ و زیبایی بهشتی آن در فرش های ایرانی نیز مشاهده میشود.

کوشک و ساختمان باغ در جایی با بهترین چشم انداز بنا میشود

کوشک ها عموما بناهای مرتفع و برونگرا می باشند و تکمیل کننده تمام این زیبایی ها، آبنما ها می باشد.

کوشک ها متقارن می باشند و اوج قرینه سازی را می توانید در محورهای اصلی باغ مشاهده کرد.

حتی در باغ های ایرانی درختان را نیز به صورت متقارن می کارند.

نقش آب در معماری باغ ایرانی

 

 

استفاده از آب در باغ به شکل حوض، استخر و فواره و جوی هرکدام نشانه تسلط انسان به بخشی از طبیعت میباشد.

آبنما ها و فواره ها و جوی ها و حوض ها فضای آرام بخشی را خلق میکنند.

انعکاس نور در آب مانند آینه عمل میکند و زیبایی باغ را در آب می توان مشاهده کرد.

فواره های موجود در باغ در روزهای گرم و خشک تابستان، باعث افزایش رطوبت می شود و فضای دلنشینی را ایجاد می کند.

فضای سبز باغ ایرانی

 

 

تمامی زیبایی معماری باغ ایرانی با فضای سبز وگیاهان میشود.

درختان علاوه بر زیبایی، نقش سایه بان رانیز در باغ ایفا می کنند

درختان در مسیرهای پیاده روی درون باغ کاشته می شدند تا کل مسیر را زیر سایه درخت باشد.

این گذرگاه ها کمی باریکتر از حالت معمول ساخته می شد تا سایه درختان راحت تر گذرگاه را بپوشاند.

معمولا در اطراف مسیر از درختان کاج و ارغوان، کاج و چنار، کاج و سرو و نارون و سرو کاشته می شد.

انعکاس باغ ایرانی در نقوش فرش ها

 

 

فرش و باغ ایرانی از نمونه های فوق العاده ی تجلی هنر ایرانیان می باشد و ترکیب این دواثر جزو فرهنگ ایران می باشد.

باغ های ایرانی موضوع طرح فرش ها هستند و به صورت هنرمندانه بر روی فرش ها نقش می بندند.

طرح باغ ها طوری بر روی فرش ها بافته میشوند که انگار به عنوان فرد ناظر از بالا به باغ نگاه میکند و کناره های فرش گویی دیوار های محصور کننده آن است.

باغ های معروف ایران

ایرانیان هرکجا که به قنات و آب دسترسی پیدا میکردند ر آنجا باغ های ایرانی را می ساختند.

تهران : نیاوران، سعدآباد، فرمانیه، فردوس، گلستان

 

 

 

 

 

اصفهان : فین، چهلستون، هشت بهشت

 

 

 

 

فارس : پاسارگاد، ارم،عفیف آباد نارنجستان، جهان نما،  دلگشا

 

 

 

 

 

کرمان :فتح آباد شاهزاده ماهان

 

 

 

یزد :دولت آباد، پهلوان پور، گلشن طبس