بررسی و تحلیل معماری سنتی ایران

در این مقاله به بررسی و تحلیل معماری سنتی ایران میپردازیم.

بناهایی که انسان میسازد جلوه هایی از نگرش او به جهان می باشد.

که نشان دهنده قوه فکری و ساختار فرهنگی و اجتماعی افراد آن جامعه می باشد.

این برداشت که معماری می تواند دید طبیعی یا مافوق طبیعی باشد بستگی به تأثیر محیط اطراف و اقلیم جغرافیایی انسان دارد.

برای بررسی معماری یک بنا اول باید جهان و جهان بینی سازنده آن بنا را مورد بررسی قرار داد

تا بتوان افکار و عقاید او را در حجم فضا مشاهده کرد .

معماری با محیط اطراف و افراد آن جامعه رابطه مستقیم دارد.

معماری سنتی ایران تجلی نمادین جهانی ابدی و ازلی می باشد.

این جهان را محلی گذرا می داند و واسط هایی برای رسیدن به مرتبه های بالاتر به منظور وصول به آرامش درونی می داند.

معماری سنتی ایران که به صورت های گوناگون در بنا های مختلف متجلی شده است و جایگاه خاصی دارد.

تزیینات بنا

 

 

تزیین ساختمان که جزئی از معماری سنتی ایرانی محسوب می شود.

در آجرکاری و کاشی کاری و گچبری و آینه کاری و قلمکاری و منّبت کاری و کنده کاری چوب و گره چینی می باشد.

و پیوند ایجاد کرده است که فضای معماری ایران را از زیبایی معنوی پر کند و زیبایی ظاهری را نیز به همراه دارد.

صنایع دستی به دلیل عدم نیاز به سرمایه گذاری و وجود مواد اولیهٔ محلی برای تولید و وجود زمینه های توسعه در مناطق مختلف و ایجاد ارزش افزودهٔ بالا، بخش

بزرگی از نیروی انسانی و اقتصادی ایران را به خود اختصاص داده است و این امر در معماری سنتی نقش به سزایی دارد.

صنایع دستی و معماری سنتی ایرانی همواره مکمل یکدیگر بوده است و دارای ویژگی های مشترک می باشند.

بناهای ایرانی مانند مسجد و مناره، خانه و باغ و پل و قلعه و آب انبارها و… هر کدام به نوع خاصی صنایع دستی احتیاج دارد.

که بعضی از انواع آن ها کاشی کاری و مشبک کاری و نقاشی دیواری و منبت کاری و غیره است.

تنوع اقلیم آب و هوایی در ایران باعث گوناگونی بسیار در معماری و تزیین شده است.

و در نتیجه انواع و اقسام صنایع دستی در تزیین معماری بنا ها نقش مهمی داشته است.

---

برای دیدن پروژه آماده معماری روی لینک کلیک کنید.

---

صنایع دستی در رشته های گوناگون

قالیبافی

 

 

گلیمبافی

 

 

سفالگری

 

 

آبگینه سازی محصولاتِ فلزی

سنگتراشی

 

 

چوب تراشی

 

 

حصیربافی

 

 

کاشی کاری

 

 

این صنایع دستی با معماری ارتباط مستقیم دارد

مدل ای صنایع بستگی به فضای معماری سنتی ایرانی دارد

به این دلیل بعضی از اجزا و فضا های معماری متناسب با کالا های صنایع دستی ساخته می شود.

ارتباط صنایع دستی و معماری سنتی ایران

معماری سنتی ایران در ایجاد انواع مختلف صنایع دستی نیز نقش مهمی را ایفا می کند.

بافنده اندازه قالی را براساس متراژ اتاق ها می بافد.

سفالگر براساس جایگاه سفال در فضا ساختمان شکل و حجم مورد نظر را می سازد .

هماهنگی صنایع دستی با معماری نه تنها از نظر فرم و رنگ بلکه از نظر محتوا نیز هم خوانی داشته است.

هنرمند سعی می کند ارتباط خود را با طبیعت و دیدگاه معنوی خویش نسبت به جهان هستی را متجلی سازد.

صنایع دستی کاربردهای زیادی در تزیین معماری دارد که شامل چهار بخش می باشد :

تزیین داخل بنا

تزیین فضاهای ورودی

تزیین فضای اتصال درون بنا

تزیین فضای اتصال بیرون بنا

تزیینات بیرونی ساختمان باید به گونه ای باشد که در برابر تغییرات آب و هوا و نور خورشید مقاومت داشته باشد و کیفیت خود را حفظ کند.

این تزیینات شامل کاشی کاری به صورت معرق یا هفت رنگ می باشد.

که علاوه بر تزیین بنا با نقوش و رنگ های متنوع عایقی در برابر برف و باران و گرما و سرما می باشد.

کاشی کاری در معماری ایران در واقع شناسنامه بنا می باشد و تاریخ مشخص و سیر تحولی منظمی را دارد.

با شروع دوره اسلامی کاشی کاری در اماکن مذهبی تجلی خاصی پیدا می کند.

از نمونه های این بنا ها

محراب و گنبد مسجد شیخ لطف الله

 

 

گنبد مزار شاه نعمت اللّه ولی واقع در ماهان کرمان

 

 

مسجد کبود تبریز

 

 

گنبد مسجد چهار باغ اصفهان

 

 

از نمونه بارز این هنر می باشد .

کاشی کاری

 

 

کاشی کاری از مهمترین ویژگی تزیین معماری سنتی ایران می باشد که ادامه همان آجرکاری می باشد.

نکته حائز اهمیت در کاشی کاری ایران رنگ لعاب می باشد

رنگ کاشی های ایرانی اکثراً فیروزهای و لاجوردی می باشد و رنگهای سفید و سبز و طلایی نیز در درجه دوم جای دارد و این رنگ ها در بین هنرهای سنتی ایران مشترک

می باشند.

فضا های ورودی بنا در معماری ایرانی و مخصوصاً بناهای مسکونی و مذهبی بخش مهمی را به خود اختصاص داده است

که با پوششی به صورت سایبان با طاق کمانی می باشد

تزیین این قسمت از بنا عموماً کاشی کاری است در ضمن نمونه های آینه کاری و مشبک کاری آجری نیز هست.

آینه کاری

 

 

آینه کاری جزو هنرهای ظریف می باشد

که در نماسازی داخلی بناها در بالای ازاره ها زیردورها و طاقها و رواقها و شبستانها و سرسراها و … به کار میرود .

مقرنس کاری

 

 

مقرنس کاری و گچ بری نیز از تزیینات معماری به حساب می آید.

مقرنس کاری که تداوم آجر چینی است توازنی را القا می کند که انگار وظیفه انتقال سقف یا گنبد بر پایه ها را دارا است و مانند نسبت آسمان به زمین است .

تزیینات داخلی بنا

 

 

تزیینات داخلی یک بنا نسبت به نوع آن با هم متفاوت است.

این تفاوت در دوره های مختلف تنوع بیشتری پیدا می کند.

ولی در همه آنها وجه مشترک نیز وجود دارد.

با ایجاد فضایی که ساکنین بنا از آن بنا استفاده می کنند و آرامش می یابند.

در تزیینات داخلی بنا از تنوع هنر صنایع دستی متنوع و زیادی می توان استفاده کرد.

قالی علاوه بر اینکه زیرانداز است یکی از اجزای مهم در تزیین فضای داخلی بناهای ایرانی می باشد.

زیرا کف بنا که ساکنین بر آن می نشینند و می خوابند را می پوشاند

و گاهی نیز به عنوان تزیین بر دیوار میزنند.

و گاهی نیز از قالی های دو طرفه به عنوان جدا کننده بین دو فضا استفاده می کنند.

تزیین بین فضای داخلی و خارجی درها و پنجره ها می باشد.

جنس در ها در گذشته از چوبی بود.

در های بنا ها را منبت کاری همراه با کلونهای بسیار زیبای فلزی و کنده کاری و کنده کاری می کردند

این امر جایگاه و اهمیت بنا را بالا میبرد.

نقش های ایجاد شده بر روی درها مانند نقش های نمادین در هنرها جلوهگاه تفکر و فرهنگ ایرانی است.

نقش  خورشید مهم ترین نقش موجود بر روی درها می باشد نماد روشنی برکت و سلامتی برای ساکنین می باشد.

پنجره نیز که برای ورود نور و روشنی به فضای داخلی می باشد

بیشتر مواقع چوبی ساخته می شد گره چینی می کردند.

بیشتر مواقع از شیشه های رنگی و رنگین کمانی از نور را در فضای داخلی ایجاد می کردند.

واژه شناسی معماری سنتی ایران

آبساب:

آجر تراش داده شده ای است که با آجر در آب ساییده شده باشد.

آژند:

ملات خمیری که فاصله میان مصالح را پر می کند و قطعات مختلف را به هم  بچسباند.(گلی که بر روی خشت پهن می کنند.)

آمود:

آرایشی که پس از پایانکار ساختمان بر آن افزوده شود یا تزئین الحاقی، نماسازی سنگی، آجری، کاشیکاری و گچ بری.

آهیانه:

به معنی جمجمه می باشد .در گنبد های دو پوسته به پوسته زیرین می گویند.

آسمانه:

سقف.

ازاره:

قسمتی از دیوار پایین است که معمولا برای استحکام بیشتر آمودی از جنس سنگ و کاشی دارد.

اسپر:

دیوار جدا کننده . دیوارهایی که میان دو پایه باربر ساخته می شود یا بخشی از نمای ساختمان که در و پنجره نداشته باشد.

اشکوب:

طبقه، سقف،

افراز:

ارتفاع،بلندی، کرسی یا منبر.

انبسان:

مخالفت،کنتراست.

ایدری:

مصالحی که از محل برداشت می شود.

بستو:

قوس بیضی شکل است که در ساخت گنبد به کار میرود و نسبت فاصله کانونی آن به دهانه ۴ به ۳ است.

بیز:

به معنای تاب می باشد و در معماری به نوعی قوس بیضی شکل گفته می شود.

پاکار:

جای که طاق شروع می شود.

پالار:

تیر حمال که شاه تیر روی آن قرار گرفته می شود.

پادجفت:

ناقرینه سازی

پرچفت:

تضاد یا تنوع است،کاری که برای به هم زدن قرنگی و یکنواختی در ساختمان انجام می شود.

پشت بند:

دیوار یا طاقی که در پشت ساختمان یا دیوار ساخته می شود.

پنام:

به معنی عایق می باشد . دستمال و پارجه ای که موبدان جلوی دهان خود می انداختند.

پناه:

در خانه یا ساختمان به قسمت رو به آفتاب گفته می شود.

پیمون:

اندازه و مقیاس.

پیلک:

ستون باریک و کوچک.

تابش بند:

تیغه های نازکی که جهت جلوگیری از تابش مستقیم آفتاب در جلوی اتاق ها قرار میدهند.

تویزه:

دنده های اصلی پوشش طاق.لنگه، قالب و قوسی که با گچ و نی می سازند.

جفت:

قرینه سازی.

چپبله:

پوشش سردرگاه.

چَفت:

قوس.

چِفت:

بست.

ادامه واژه معماری سنتی ایران

خوانچه پوشش:

قسمت های مختلف کاربندی که بین دو تویزه را می پوشاند.

خشیخان:

هواکش های روی پشت بام.

رخبام:

به پیش آمدگی لبه بام و جایی که نما سازی آنجا تمام می شود.

ساو:

ایده گرفتن از نگاره های طبیعی و تغییر دادن آن ها

سبویی:

نوعی چَفت که از تقاطع دو بیضی حاصل می شود.

فرسپ:

شاه تیر.

کلیل:

یک نوع قوس کم خیز ایرانی بدون تیزه.

لغاز:

برجستگی عمودی کنار دیوارها.

ورگرد:

راهرویی که پیرامون بنا می گردد.

معقلی:

گره سازی مختلط کاشی و آجر. کاشی های رنگی و آجرها که زاویه آن تقریبا عمود می باشد.

نهاز:

قسمت های بیرون زده در پلان.

هِره:

آجری که بصورت عمودی قرار می دهند که در خراسان خرند گفته می شود.

هرنو:

سوراخ سقف.

هشتی:

تنها جایی که از محیط بسته خانه بیرون می آمد و ارتباط با خارج از خانه داشت.جهت ایجاد مکث،تقسیم و فضایی جهت انتظار. هشت به معنی برجسته می باشد.

هشت و گیر:

نوعی گره سازی تزئینی می باشد، برجسته و فرورفته می باشد.

هلوچین:

سهمی یا قوس نیم تخم مرغی یا نیم بیضی شکل گفته می شود ،نوع معمول چفت در شمال ایران است یا طاق باربر می باشد

هور:

طرح یا پروژه.

یزدی بند:

نوعی آرایش در زیر پوشش می باشد.

آبزن :

وانی جهت شستشو

ارچین :

نوعی گنبد رک

ارگ :

محل حکومتی

اسپرلوس :

خلوت ، آپارتمان خصوصی

آسمانه :

سقف

ارش :

واحد اندازه گیری در نظام قدیم ایرانی (حدود ۴۰ سانتی متر)

ارگ بد :

متصدی شهر حکومتی

اسپرلوس :

خلوت ، آپارتمان خصوصی

ایوانچه :

ایوانی کوچک ، فضای نیمه باز

باجه :

نوعی پنجره

بازارچه :

به بازارهای کوچک محلی گفته می شود.

بازارگاه :

به محل اجتماع مردم برای داد و ستد گفته می شود.

بالاخانه :

به فضای بالای سردر گفته می شود یا مهمانخانه هم می گویند.

بالا طاقچه :

به طاقچه بالای اتاق گفته می شود

برزن :

محله اصلی شهر

برزه :

کلیه اعمالی که در تهیه نقشه و ماکت انجام میگرفت

بستو :

کوزه مورد استفاده در انبارخانه

بشن :

فضای زیر گنبد ، دیوار زیر گنبد

بنه گاه :

محل تجمع اهالی روستاها در جوار آب

بیرون :

حومه

بیرونی خانه :

مهمانخانه

بینه :

رختکن حمام

پاشیر :

محل شیر آب آب انبار

پاخوره :

سکوهای کنار در

پردیس :

فضای سبز ، باغ ، گلکاری

پرذله :

پیرامون دل شهر

پرویس :

به دیوار بعد از در ورودی گفته میشود که برای جلوگیری از دید مستقیم به کار میرود.

ادامه واژه معماری سنتی ایران

پشکم :

ایوان سه طرف بسته

پنج دری :

نشیمن خانه

پنجره :

شبکه یا چیز سوراخ سوراخ

پیشان :

ایوان اصلی جلوی گنبد خانه

پیشخانه :

به ایوان های کوچک جلوی کلاس های مدارس گفته می شود.

پیش کرده :

کنسول

پیشواره :

قسمت محراب مسجد

تاقچه :

طاقچه

تابخانه :

محل گرم خانه

تاژ :

چادر ، طاق چهاربخش

تبره :

ضخامت گنبد

تچر :

اتاق کشیده

تختگاه :

راهروی پهن

تن گذار :

استخوان بندی قابل روئیت بنا

تنوره :

مخزن آب انبار

تلوار :

کاخ

تون :

آتشدان

تریشه :

باریکه راه های بین باغچه

تهرانی :

به تالار رو به آفتاب گفته می شود که ارسی و در داشته است

تیم :

تیمچه ، سراهای سر پوشیده

جامخانه :

نورگیرهای شیشه* ای حمام *ها

چانه :

بیرون زدگی پاکار طاق

چپاله :

هرنوع پوششی که قسمتی از دایره باشد

چینه :

گل رگه رگه

چهارسوق :

محل تقاطع دو راسته بازار

چاله استخر :

استخر سرپوشیده حمام

چپیره :

زیرسازی زیر گنبد

حجره :

محل اقامت طلبه*ها در مدرسه

خانبار :

محوطه*ای بزرگ در پشت کاروانسراها

خفنگ :

کتیبه بالای در و پنجره

خن :

آتشخانه حمام

خواجه نشین :

شاه نشین

خور :

روزنه

خیابان :

جاده دراز

دالان :

راهروی پیچ در پیچ

در :

در تمام تخته

درسر :

در اصلی خانه

درگاه :

سردر

دماغه :

چوب وسط در

دولاب :

گنجه در دار

ادامه واژه نامه معماری سنتی ایران

دولابچه :

کمد کوچک

راستا :

محور

راسته :

دالان بزرگ و اصلی بازار

رف :

بالا طاقچه یا طاقچه بلند

روزن :

پنجره بالای در

رون :

جهت قرار گرفتن بنا

زمینه :

طرح ، پلان

زیرگاه :

کرسی

ساباط :

دالان ، کوچه سرپوشیده

سرا :

خانه

سرداب :

شبستان زیرزمینی

ادامه واژه معماری سنتی ایران

سردابه :

ساختمان سرد

سرسایه :

محل پوشش دار

سرگشاده :

فضای بدون پوشش

سه دری :

اتاق خواب خانه های ایرانی